Utrata prawa jazdy – jakie są jej przyczyny i jak często zdarza się w naszym kraju? Zajrzyjmy do statystyk

Z jakich powodów i w wyniku jakich procedur kierowca może czasowo (lub na stałe) utracić prawo jazdy? Jak powszechne są takie przypadki? Analizujemy sądowe statystyki.

W przypadku zmotoryzowanych jednym z najwyższych wymiarów kary jest czasowe lub definitywne odebranie możliwości prowadzenia pojazdu. Taka decyzja administracyjna lub wyrok sądu wyklucza możliwość legalnego poruszania się pojazdem po drogach publicznych.

Najlepiej znanym kierowcom scenariuszem utraty prawa jazdy jest przekroczenie liczby 24 punktów karnych i zakończenie egzaminu sprawdzającego kwalifikacje negatywnym wynikiem.

Kolejnym jest okresowe zatrzymywanie prawa jazdy na trzy miesiące w przypadku przekroczenia dozwolonej prędkości w obszarze zabudowanym o ponad 50 km/h (od przyszłego roku ma to dotyczyć także obszaru niezabudowanego). Podobną sankcję przewidziano dla kierowcy w sytuacji, gdy przewozi pojazdem przynajmniej trzy „ponadprogramowe” osoby względem widniejącej w dowodzie rejestracyjnym auta maksymalnej liczby pasażerów.

Możliwość poruszania się autem zmotoryzowanym może odebrać też sąd, który może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności o ile z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, iż prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.

Dodatkowo ustawodawcy wskazali przypadki, w których nałożenie przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów jest obligatoryjne – to m.in. ucieczka przed kontrolą policyjną, prowadzenie pojazdu mimo utraty prawa jazdy, jazda pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających, a także ucieczki przez sprawcę z miejsca wypadku.

Mimo iż naruszenie sądowego zakazu prowadzenia pojazdów jest zagrożone karą więzienia, nie brakuje skazanych, którzy się do niego nie stosują. Nie dysponujemy dokładnymi danymi, bo Art. 244 Kodeksu Karnego dotyczy wszystkich naruszeń zakazu sądowego (np. zajmowania stanowiska czy posiadania zwierząt), ale w 2023 r. na jego mocy skazano ponad 16 tys. osób. Aż 10 tys. z nich to recydywiści.

Finały spraw w sądzie

fot. Volvo

Drogowe występki mniejszej wagi mogą zostać zakończone nałożeniem przez policjanta mandatu i punktów karnych. Poważne naruszenia, które tworzą zagrożenie dla innych (np. jazda pod wpływem alkoholu czy innych środków odurzających) lub kończą się wypadkami, znajdują finał w sądzie, który może ukarać kierowcę na różne sposoby.

Poza karą grzywny, więzienia czy ograniczenia wolności nakładane są też zakazy prowadzenia pojazdów. Ich złamanie to przestępstwo, podobnie jak prowadzenie pojazdu po cofnięciu uprawnień. W tabelach poniżej prezentujemy wyroki i decyzje sądów. Prawo przewiduje też łagodniejsze traktowanie – w tym warunkowe umorzenie postępowania karnego. Sąd może odstąpić od skazania sprawcy, gdy okoliczności czynu są jasne, sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne i można przypuszczać, iż będzie on przestrzegał porządku prawnego.

Powrót do prowadzenia auta

fot. archiwum/Motor

Odzyskanie prawa jazdy

Od 10 września 2024 r. prawa jazdy czasowo zatrzymywane za przekroczenie prędkości podlegają automatycznemu zwrotowi – dzieje się to elektronicznie, w systemie CEPiK znika informacja o tej sankcji (wcześniej kierowca musiał złożyć w urzędzie wniosek o zwrot prawa jazdy). Oczywiście nie stanie się tak, o ile kierowca zlekceważy zatrzymanie prawa jazdy i finalnie utraci uprawnienia do prowadzenia pojazdów. W takiej sytuacji konieczne staje się przystąpienie do egzaminu. Z danych z systemu CEPiK wynika, iż liczba kierowców, którzy odzyskali uprawnienia po utracie prawa jazdy z powodu prowadzenia pojazdu mimo zatrzymania dokumentu stale rośnie (grafika poniżej).

fot. archiwum/Motor

Po wygaśnięciu sądowego zakazu

Sądowe zakazy prowadzenia pojazdu rzadko mają charakter dożywotni (przewidziano je dla pijanych sprawców katastrof drogowych oraz recydywistów). Po wygaśnięciu zakazu dana osoba może powrócić za kierownicę. Nie zawsze jest to proste. o ile sądowy zakaz został orzeczony na ponad rok, kierowca polega sprawdzeniu kwalifikacji, co jest równoznaczne z koniecznością zdania egzaminu państwowego na prawo jazdy w części praktycznej i teoretycznej. Negatywny wynik oznacza konieczność ponownego zdawania egzaminu.

fot. archiwum/Motor

Czasowe zatrzymanie prawa jazdy za przekroczenie prędkości

Od 18 maja 2015 roku przekroczenie prędkości o ponad 50 km/h na terenie zabudowanym skutkuje nie tylko wysokim mandatem i wieloma punktami karnymi (aktualnie 13-15 pkt.), ale również czasowym zatrzymaniem prawa jazdy. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż progiem granicznym nie jest 100 km/h. Gdy na danym odcinku prędkość jest ograniczona znakiem do 30 km/h, prawo jazdy zostanie zatrzymane za jazdę powyżej 80 km/h. Z kolei na odcinkach z limitem 80 km/h, które przebiegają przez teren zabudowany, progiem będzie 120 km/h.

Prawo jazdy jest zatrzymywane na trzy miesiące. o ile w tym okresie kierowca zostanie przyłapany na prowadzeniu pojazdu, zakaz prowadzenia zostanie wydłużony do sześciu miesięcy. Ponieważ nie jest to zakaz sądowy, a kierowca nie utracił uprawnień, popełnia wykroczenie. Kolejne naruszenie skutkuje odebraniem uprawnień – by wrócić za kierownicę, taka osoba musi zdać egzamin na prawo jazdy. Z liczby kierowców zatrzymywanych oraz naruszających zakaz widać, iż albo regulacja działa, albo łamiący prawo zaczynają jeździć na tyle spokojnie, iż udaje się im unikać kontaktu z policją.

fot. archiwum/Motor

PODSUMOWANIE

Utrata uprawnień lub choćby czasowe zatrzymanie prawa jazdy to duży problem, który może negatywnie wpłynąć na różne aspekty życia prywatnego i zawodowego. Mimo grożących dodatkowych sankcji wiele osób wciąż decyduje się na lekceważenie decyzji administracyjnej lub choćby orzeczonego przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów. Zapowiadane zmiany w prawie sprawią, iż stracić prawo jazdy będzie jeszcze łatwiej. Wystarczy jednak znać przepisy i się do nich stosować, by nie popaść w jakikolwiek konflikt z prawem, ani nie obawiać się o uprawnienia. Obowiązujące w Polsce regulacje i tak są bardzo liberalne. W Niemczech już za dwukrotne w ciągu roku przekroczenie dozwolonej prędkości o 26 km/h grozi miesięczne zatrzymanie prawa jazdy. Im większe naruszenie, tym ta kara wyższa.