Lipiec stanie się symbolem stagnacji dla milionów polskich rodzin obciążonych długami. Przez lata dłużnicy mogli liczyć na systematyczne uelastycznienie przepisów egzekucyjnych związane z corocznymi letnimi podwyżkami minimalnego wynagrodzenia. Rok 2025 przerywa tę wieloletnią tradycję, wprowadzając bezprecedensową sytuację, w której dłużnicy będą musieli funkcjonować przez cały pozostały okres roku z dotychczasowymi, niezmienionymi parametrami zajęć komorniczych.
Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce
Mechanizm prawny regulujący wysokość potrąceń z wynagrodzenia za długi opiera się na ścisłym powiązaniu z poziomem najniższej krajowej płacy, której ewentualne zwiększenie automatycznie uruchamia korektę wszystkich progów ochronnych dla zadłużonych pracowników. Ta systemowa zależność przez dekady zapewniała przewidywalność zmian oraz dawała nadzieję osobom znajdującym się w szczególnie trudnej sytuacji materialnej wynikającej z konieczności regulowania zaległych zobowiązań przy jednoczesnym utrzymywaniu podstawowego standardu życia.
Rządowa decyzja o odstąpieniu od dotychczasowej praktyki dwukrotnego w roku zwiększania płacy minimalnej wynika z kompleksowej analizy sytuacji makroekonomicznej kraju, w szczególności z obserwacji poziomu inflacji, która w okresie referencyjnym ukształtowała się poniżej ustawowo określonego progu automatycznego uruchamiania mechanizmów dostosowawczych. Ustawodawca wprowadził przepisy, które miały chronić najsłabiej zarabiających przed skutkami wzrostu cen, ale jednocześnie uzależnił ich działanie od spełnienia obiektywnych kryteriów ekonomicznych.
Najniższa krajowa płaca, która od początku roku 2025 wynosi cztery tysiące sześćset sześćdziesiąt sześć złotych brutto miesięcznie, pozostanie na tym poziomie przez cały pozostały okres roku, co oznacza zamrożenie wszystkich związanych z nią parametrów egzekucyjnych na okres znacznie dłuższy niż w poprzednich latach. Ta sytuacja dotyka szczególnie dotkliwie osób, które planowały swoje budżety domowe z uwzględnieniem spodziewanych lipcowych ulg finansowych wynikających z tradycyjnych zmian przepisów.
System egzekucji komorniczej w Polsce charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem limitów potrąceń w zależności od charakteru prawnego egzekwowanego zobowiązania, co odzwierciedla hierarchię wartości prawnych oraz społecznych priorytetów w zakresie zaspokajania różnych kategorii wierzycieli. Podstawowy model egzekucji dotyczy standardowych zobowiązań cywilnoprawnych, gdzie ustawodawca starał się zachować równowagę między prawami wierzycieli a ochroną podstawowych potrzeb życiowych dłużników.
W przypadku typowych długów powstałych z tytułu niespłaconych zobowiązań finansowych, takich jak kredyty hipoteczne, pożyczki konsumenckie, karty kredytowe, raty zakupów rozłożonych na raty, mandaty administracyjne oraz inne podobne zobowiązania, maksymalny poziom miesięcznego potrącenia nie może przekroczyć połowy wynagrodzenia netto otrzymywanego przez pracownika. Ten pięćdziesięcioprocentowy limit stanowi wyważenie między koniecznością zaspokojenia słusznych roszczeń wierzycieli a zapewnieniem dłużnikowi środków wystarczających na godne funkcjonowanie.
Kluczowym elementem ochrony dłużników w tej kategorii spraw jest instytucja kwoty wolnej od zajęcia, która w tej chwili kształtuje się na poziomie trzech tysięcy czterystu dziewięćdziesięciu dziewięciu złotych i pięćdziesięciu groszy netto miesięcznie. Ta gwarantowana kwota odpowiada precyzyjnie siedemdziesięciu pięciu procentom obowiązującej płacy minimalnej i stanowi nieprzekraczalną barierę, poniżej której dłużnik nie może zostać pozbawiony środków na podstawowe utrzymanie, niezależnie od wysokości jego zobowiązań czy intensywności prowadzonej egzekucji.
Zasadniczo odmienna sytuacja prawna dotyczy osób zobowiązanych do świadczenia alimentów na rzecz uprawnionych członków rodziny, gdzie ustawodawca przyjął filozofię przewagi potrzeb alimentacyjnych dzieci i małżonków nad interesami zobowiązanych do ich utrzymania. W tej kategorii spraw maksymalny próg potrąceń wzrasta do sześćdziesięciu procent miesięcznego wynagrodzenia netto, co stanowi znaczący wzrost w porównaniu do standardowych pięćdziesięciu procent obowiązujących przy innych rodzajach długów.
Jeszcze bardziej dotkliwa dla dłużników alimentacyjnych jest całkowita rezygnacja z instytucji kwoty wolnej od zajęcia, co oznacza iż komornicy prowadzący egzekucję zobowiązań alimentacyjnych mogą teoretycznie zabrać sześćdziesiąt procent całkowitego wynagrodzenia bez względu na jego wysokość oraz sytuację materialną zobowiązanego. Ta regulacja odzwierciedla konstytucyjny priorytet ochrony dzieci oraz innych osób uprawnionych do alimentów, ale jednocześnie może prowadzić do skrajnie trudnych sytuacji życiowych osób zobowiązanych do ich płacenia.
Najbardziej restrykcyjne zasady egzekucji dotyczą specyficznych kategorii zobowiązań wynikających z konkretnych stosunków prawnych, gdzie ustawodawca zdecydował się na zastosowanie wyjątkowo surowych sankcji mających na celu odstraszenie od określonych zachowań lub zapewnienie skuteczności egzekucji w przypadkach szczególnie istotnych dla funkcjonowania systemu prawnego. Kategoria ta obejmuje przede wszystkim sytuacje związane z rozliczeniami w ramach stosunków pracy oraz karami o charakterze porządkowym.
W przypadku egzekucji zaliczek otrzymanych od pracodawcy, które zgodnie z przepisami prawa pracy powinny zostać zwrócone, maksymalny limit potrąceń wzrasta dramatycznie do siedemdziesięciu pięciu procent miesięcznego wynagrodzenia. Ta regulacja ma na celu zapewnienie pracodawcom skutecznych instrumentów odzyskiwania środków wypłaconych pracownikom w formie zaliczek, ale jednocześnie pozostawia dłużnikom jedynie jedną czwartą ich pensji na pokrycie wszystkich pozostałych potrzeb życiowych.
Najsurowsze zasady egzekucji w polskim systemie prawnym dotyczą kar porządkowych nakładanych na podstawie przepisów Kodeksu pracy, gdzie maksymalny próg potrąceń może sięgać dziewięćdziesięciu procent miesięcznego wynagrodzenia. Te drastyczne regulacje mają na celu zapewnienie skuteczności sankcji związanych z naruszeniem dyscypliny pracy, obowiązków pracowniczych lub innych norm regulujących stosunki zatrudnienia, ale w praktyce oznaczają niemal całkowite pozbawienie pracownika środków do życia na okres trwania egzekucji.
Nawet w najbardziej restrykcyjnych przypadkach egzekucji polskie prawo przewiduje pewne minimalne zabezpieczenia mające na celu zapobieżenie całkowitemu pozbawieniu dłużnika jakichkolwiek środków do podstawowego funkcjonowania. W przypadku zajęcia siedemdziesięciu pięciu procent wynagrodzenia z tytułu zwrotu zaliczek, dłużnik ma prawo do otrzymania co najmniej jednej czwartej płacy minimalnej, natomiast przy egzekucji dziewięćdziesięciu procent z tytułu kar porządkowych gwarantowane minimum wynosi jedną dziesiątą najniższego wynagrodzenia.
Szczególnie skomplikowana sytuacja prawna dotyczy pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, gdzie wszystkie opisane powyżej limity oraz kwoty ochronne muszą być przeliczane proporcjonalnie do faktycznego wymiaru świadczonej pracy. Osoba pracująca na przykład w połowie etatu będzie miała wszystkie progi oraz kwoty wolne od zajęcia automatycznie zmniejszone o połowę, co może znacząco pogorszyć i tak już trudną sytuację materialną wynikającą z niskich dochodów oraz obciążenia egzekucją komorniczą.
Mechanizm automatycznego dostosowywania parametrów egzekucji do zmian płacy minimalnej został wprowadzony jako element systemu ochrony socjalnej mającego na celu zapewnienie, iż postępujące procesy inflacyjne nie będą prowadziły do erozji realnej wartości kwot chroniących dłużników przed całkowitym pozbawieniem środków do życia. W latach charakteryzujących się dynamicznym wzrostem cen, kiedy płaca minimalna była podnoszona dwukrotnie w ciągu roku, system ten zapewniał systematyczne dostosowywanie standardów ochrony do zmieniających się warunków ekonomicznych.
Brak drugiej podwyżki płacy minimalnej w lipcu 2025 roku wynika z zastosowania obiektywnych kryteriów makroekonomicznych określonych w przepisach ustawowych, które uzależniają uruchomienie mechanizmu podwyżkowego od przekroczenia przez inflację progu stu pięciu procent w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Rzeczywisty poziom inflacji ukształtował się na poziomie stu trzech i sześciu dziesiątych procenta, co oznacza brak podstaw prawnych do zastosowania mechanizmu automatycznej podwyżki.
Decyzja administracyjna o braku lipcowej zmiany płacy minimalnej ma szerokie konsekwencje wykraczające poza samą kwestię najniższych wynagrodzeń, ponieważ wpływa na całą sieć powiązanych z nią instrumentów prawnych, w tym na system ulg i świadczeń społecznych, kryteria dochodowe uprawniające do różnych form pomocy państwowej oraz właśnie na parametry regulujące egzekucję komorniczą. Ta systemowa zależność oznacza, iż miliony Polaków odczują skutki tej decyzji w różnorodnych aspektach swojego funkcjonowania finansowego.
Warto odnotować, iż niektóre grupy zawodowe, w szczególności personel medyczny zatrudniony w publicznej służbie zdrowia, otrzymają od lipca znaczące podwyżki wynagrodzeń wynikające z odrębnych przepisów sektorowych oraz wieloletnich ustaleń związanych z reformą systemu ochrony zdrowia. Te sektorowe zwiększenia płac nie mają jednak żadnego wpływu na ogólnokrajowe parametry egzekucji komorniczej, które są uzależnione wyłącznie od wysokości płacy minimalnej obowiązującej dla wszystkich kategorii pracowników.
Pracownicy otrzymujący podwyżki wynagrodzeń z innych tytułów niż zmiana płacy minimalnej powinni być świadomi, iż wyższe zarobki automatycznie oznaczają wyższą bazę do obliczania kwot zabieranych przez komorników w ramach egzekucji. jeżeli na przykład lekarz otrzyma podwyżkę z trzech tysięcy do czterech tysięcy złotych netto, to przy egzekucji na poziomie pięćdziesięciu procent miesięczne potrącenie wzrośnie z tysiąca pięciuset do dwóch tysięcy złotych, chociaż rzeczywiste limity procentowe pozostaną niezmienione.
